Szklany klosz

„Szklany klosz”

Sylvia Plath

Autorka/(ur. 27 października 1932 w Jamaica Plain k. Bostonu, zm. 11 lutego 1963 w Londynie) – amerykańska poetka, pisarka i eseistka, zaliczana do grona tzw. poetów wyklętych. Współcześnie znana m.in. dzięki na poły autobiograficznej powieści Szklany klosz. Jej poezja należy do nurtu poezji konfesyjnej. Sylvia Plath jest przy tym jedną z czołowych postaci kierunku w literaturze lat 50. i 60. XX wieku, określanego mianem Konfesjonalistów.

Tłumaczenie/ Mira Michałowska

Tematyka/ Jedna z kultowych i najczęściej cenzurowanych książek XX w., żelazna pozycja literatury feministycznej, niezaprzeczalnie ponadczasowa dla kolejnych generacji wchodzących w dorosłość. "Szklany klosz" jest uważany przez czytelników na całym świecie za ostatni akord w tragicznej biografii Sylvii Plath – miesiąc po opublikowaniu książki autorka popełniła samobójstwo. „Szklany klosz” to niezwykły monolog młodej kobiety, ukazujący bogaty świat jej wrażliwości i wyobraźni, przeżyć wewnętrznych i doświadczeń życiowych; to zarazem pasjonujący obraz Ameryki ludzi młodych, którzy nie zawsze radzą sobie z nadmiarem stresów i wynaturzeń współczesnej cywilizacji, nie zawsze mogą utrzymać się na powierzchni życia i często już na progu dorosłości oscylują między chorobą psychiczną a marginesem społecznym.

Główny motyw/ Główna bohaterka, dziewiętnastoletnia Esther Greenwood z Bostonu, zostaje nagrodzona przez poczytny magazyn miesięcznym pobytem w Nowym Jorku. Jej zadaniem jest staż w redakcji, poza tym ma poznawać miasto, brać udział w wydarzeniach kulturalnych i spędzać miło czas. Jednak neurotyczny temperament Esther sprawia, że konfrontacja jej aspiracji i marzeń z rzeczywistością prowadzi do dramatycznego finału.

 Cytat z książki charakteryzujący problematykę utworu:

„Sen to najlepsze lekarstwo”.

„A w ogóle jak człowiek zacznie tylko o czymś marzyć, to nieuchronnie doznaje rozczarowania”.

„Milion lat ewolucji i czym jesteśmy? Zwierzętami”.

„Świat jest jedną wielką kupą śmieci”.

„Jak pisać o życiu, skoro się nie miało romansu, nie urodziło dziecka, a nawet nie było świadkiem cudzej śmierci?”.

„Są twarze, których nie warto kojarzyć z nazwiskiem”.

                 

                     „Szklany klosz” niezobowiązująco określany przez Sylvię Plath w liście do matki, jako „chałtura”, stał się jednym z najsławniejszych opisów załamania nerwowego w amerykańskiej literaturze. Po raz pierwszy autorka opublikowała książkę w 1963 roku, przyjmując pseudonim Victoria Lucas.

               

                        Jest to niemal autobiograficzny opis nastoletnich lat Sylvii Plath. Powieść prezentuje losy głównej bohaterki, Esther, rozpoczynając od okresu redagowania gazetki dla nastolatek, po nieudaną próbę samobójczą i niefachową opiekę psychiatryczną, jaką otrzymała. Książka, początkowo ceniona za skromność i szczerość, później zaczęła być odczytywana, jako miażdżąca krytyka polityki społecznej lat 50. XX wieku.

              

                     Akcja powieści obejmującej osiem miesięcy z życia Esther Greenwood, dziewiętnastoletniej narratorki, dzieli się na trzy części. W pierwszej Ester wyjeżdża na miesiąc do Nowego Jorku, by, jako stażystka pracować przy redagowaniu numeru kobiecego pisma przeznaczonego dla studentek. Po przyjeździe do miasta zaczyna rozpamiętywać najważniejsze momenty swojej przeszłości, popadając w coraz większą emocjonalną i psychiczną dezintegrację, w miarę jak minione przeżycia stają się dla niej bardziej realne i znaczące niż wydarzenia codziennego życia.  Dominującym motywem wspomnień są nieudane kontakty z mężczyznami. Nieudane randki z Konstantinem, który w ogóle nie próbuje Esther uwieść, z brutalnym i nienawidzącym kobiet Marco, który ją bije, oraz z jej konwencjonalnym narzeczonym z uczelni, Buddym Willardem, który pragnie się z nią ożenić i prowadzić zwyczajne, tradycyjne życie. Pod koniec pierwszej książki, ostatniego wieczoru w Nowym Jorku, bohaterka zrzuca z dachu swoje ubrania, w szyderczej ceremonii wskazującej, że dzieje się z nią coś niedobrego.

              

                        W drugiej części obserwujemy postępujący psychiczny rozpad Esther po jej powrocie do domu, gdzie widzi „jednakowe białe domy ze starannie wystrzyżonymi trawnikami, które przesuwały się jak szereg wielkich, dobrze zabezpieczonych klatek”. Pogrąża się w coraz większej depresji. Esther nie może pracować, czytać ani spać, przestaje myć włosy i zmieniać ubranie. Terapia elektrowstrząsami pogłębia jej zły stan i jedynie nasila obsesyjne myśli o śmierci i samobójstwie. Pod koniec tej części książki Esther idzie na grób ojca, po czym wciska się w ciasną przestrzeń pod podłogą werandy i połyka, jedną po drugiej, słoik tabletek nasennych.

                 

                          Trzecia część książki opowiada o powolnym, bolesnym procesie dochodzenia do zdrowia po próbie samobójczej. Początkowo Esther, znalazła się na oddziale psychiatrycznym publicznego szpitala, nie odpowiada na żadne próby pomocy, jednak po przeniesieniu do prywatnej kliniki psychiatrycznej zaczyna szybko odzyskiwać równowagę. Podczas krótkiego urlopu jedzie do Bostonu i kupuje diafragmę, po czym pierwszy raz uprawia seks z mężczyzną, co okazuje się doświadczeniem bardzo nieprzyjemnym. Niemniej mimo tych rozczarowań i mimo śmierci koleżanki Joan, innej pacjentki, z którą się zaprzyjaźniła, Esther zaczyna niecierpliwie czekać na wyjście ze szpitala i powrót na studia. Choć nie ma pewności, czy nie dopadnie jej kolejne załamanie. „Skąd mogłabym wiedzieć, czy kiedyś w przyszłości, w Europie czy gdziekolwiek –szklany klosz znowu na mnie nie spadnie, nie nakryje mnie, odkształcając moje widzenie świata”.

                      

                       Sylvia Plath łączy w swym dziele, rodzącą się w Esther świadomość ograniczających możliwości, jakie ma w życiu, jako kobieta, z jej rosnącym poczuciem izolacji i niezrozumieniem. Oczekiwania, jakie stawiano wówczas kobietom w sferach seksualności, macierzyństwa i osiągnięć intelektualnych, znajdują odbicie w przekonaniu bohaterki, że sama złożona jest z kawałków. Esther odrzuca pożądane wówczas wzorce kobiecości. Jednak niepokój, jaki budzi duszna atmosfera Ameryki lat 50 i 60. XX wieku, nie ogranicza się jedynie do kwestii płci. Pierwsze zdanie powieści – „To było dziwnie duszne lato, lato kiedy usmażyli na krześle Rosenbergów” – bardzo dokładnie umiejscawia historię w czasie, w samym środku zimnej wojny i maccartyzmu, łącząc przeżycia Esther z absurdalnością, charakteryzującą tę dekadę.

                

                    Powieść „Szklany klosz” Sylvii Plath wzbudzała protesty, ponieważ występujące w niej postacie rozmawiają na tematy seksualności, prócz tego, zdaniem ówczesnych krytyków propagowała „niekonwencjonalny” styl życia. W pewnym momencie bohaterka stwierdza na przykład, że jest rozczarowana genitaliami narzeczonego, które przypominają jej „szyjkę i żołądek indyka”. Studentki marzą o doświadczeniach seksualnych, a główna bohaterka kupuje diafragmę i szuka seksualnego kontaktu z nieznajomym mężczyzną. Niezależnie od zarzutów obsceniczności, powieść wzbudziła zastrzeżenia ze względu na otwartą krytykę tradycyjnie rozumianego małżeństwa i macierzyństwa. Charakteryzując małżeństwo, jako więzienie nudnych domowych obowiązków, opisuje matki, jako robocze woły, wykonujące ciężkie prace i obarczone brudnymi, hałaśliwymi dziećmi, które ciągle czegoś chcą, czegoś się domagają, a żony, jako istoty służalcze i podporządkowane mężom.