„Nieznośna lekkość bytu”

Milan Kundera

 

Autor/ (ur. 1 kwietnia 1929 w Brnie) – czeski i francuski pisarz i eseista.

Tłumaczenie/ Agnieszka Holland

Tematyka/ Historia miłości przedstawiona w kontekście Praskiej Wiosny w roku 1968.

 Główny motyw/ Przypadek, jako czynnik, który determinuje ludzkie losy.

Cytat z książki charakteryzujący problematykę utworu:

„Człowiek nigdy nie może wiedzieć, czego ma chcieć, ponieważ dane mu jest tylko jedno życie i nie może go w żaden sposób porównać ze swymi poprzednimi życiami ani skorygować w następnych”.

            

                     Tę powieść, o wygnaniu i prześladowaniach w dawnej Czechosłowacji, napisał Milan Kundera – człowiek, który wiedział wystarczająco dużo na oba te tematy. Podobnie jak inni czescy intelektualiści, tacy jak Václav Havel, był zaangażowany w Praską Wiosnę.  W powieści rozważane są cechy lekkości życia codziennego, mowa także o ciężarze, na który wpływa koncepcja wiecznego powrotu, ważna idea filozofii Nietzschego. Książka "Nieznośna lekkość bytu" opowiada historię Tomasza, wyśmienitego chirurga, intelektualisty, który boryka się z nieszczęśliwą miłością. Po rozwodzie z pierwszą żoną, postanawia nie wiązać się na stałe już z żadną kobietą. Nie zamierza jednak rezygnować z bogatego życia seksualnego. Sytuacja odmienia się po przypadkowym spotkaniu Teresy.

             

              Tomasz opowiada się za „lekkością”, z uporem pozbywa się wszelkich egzystencjalnych ciężarów, odrzuca etykietki i ideały. Jego życiem „rządzi” promiskuityzm oraz uganianie się za kobietami. Sabina jest uosobieniem lekkości, artystką, która podobnie jak Tomasz, wierzy w nieskrępowany indywidualizm. Podobne poglądy, przyjaźń i „pomięte prześcieradło” łączy tych dwoje w harmonijną całość.  Teresa symbolizuje ciężkość. Uciekając od prowincjonalnego życia, wierzy w romantyczne ideały Tomasza. Jej miłość jest wiążąca – nie jest zła, ale przytłaczająca. Ma swoje płomienne ideały, podczas gdy Tomasz nie ogranicza się żadnymi. Franz człowiek poświęcenia, idealista, pogrobowiec czasów romantycznych, dla którego kobiety są symbolem najwznioślejszych wartości.

          

                Losy tych czworga splatają się i dalsze trwanie lekkości jest wątpliwe. Jaką odpowiedzialność ponosimy za nas samych i innych? Praga, niespokojny rok 1968, kiedy wjeżdżają sowieckie czołgi i wojska Układu Warszawskiego, żeby zdławić Praską Wiosnę, następują masowe aresztowania, inwigilacja oraz pozbawianie ludzi pracy. Tomasz i Teresa uciekają do Szwajcarii, tam okazuje się, że ludzi Zachodu nie interesuje sytuacja w Czechosłowacji. Kiedy Teresa pokazuje jednemu z redaktorów fotografie wykonane podczas protestów w Pradze, bez żadnego zainteresowania radzi jej, aby robiła zdjęcia modelkom w strojach kąpielowych na plaży. Teresa decyduje się jednak wrócić, zostawiając Tomasza, aby dokonał wyboru. Tomasz akceptuje ciężar, udaje się w ślad za nią do Pragi, choć grożą mu prześladowania, gdyż nie chce być pionkiem komunistów. W Pradze nie może wykonywać zawodu chirurga. Pracuje fizycznie myjąc okna wystawowe, sprząta domy a przy okazji sypia ze swoimi „pracodawczyniami”.

           
                 Nie do zniesienia jest jednak fakt, że każdą decyzję można podjąć tylko raz, że jest tylko jeden możliwy wynik i że nigdy się nie dowiemy, do czego doprowadziłyby inne wybory. W tej powieści polityka pojawia się tylko w kontekście manifestacji osobistej wolności. Jest to gorzko-słodkie „święto” na cześć podmiotowości, sprawa ważka i konieczna. Milan Kundera w swojej książce „Nieznośna lekkość bytu” wielokrotnie wraca do koncepcji wiecznego powrotu. Wychodząc z założenia, że świat składa się ze skończonej ilości możliwych wydarzeń, zaś czas jest nieskończony, każda nasza decyzja zaważa na wieczności.