Samotne miłości

„Samotne miłości” 

Eshkol Nevo

Autor/ ur. w 1971 r. w Jerozolimie – izraelski pisarz, autor zbioru opowiadań, trzech powieści, poradnika i książeczki dla dzieci. Za swoją twórczość otrzymał między innymi główną nagrodę izraelskiego Towarzystwa Wydawców Książek.

Tłumaczenie/ Magdalena Sommer

Tematyka/ W przesyconej namiętnością i magią powieści "Samotne miłości" autor splata kilka wątków miłosnych, których kulminacja następuje w jednym, szokującym momencie. Powieść, której akcja rozgrywa się w wyimaginowanym mieście na północy Izraela, zwanym Miastem Cadyków (Sprawiedliwych), przedstawia z przymrużeniem oka absurdalne, irytujące i wzruszające aspekty izraelskiej rzeczywistości, snując zarazem uniwersalną historię o samotności, zagubieniu i pragnieniu bycia rozumianym.

Główny motyw/ „Samotnym miłościom” nie przyświecają, bowiem wielkie cele, a tylko chęć przybliżenia lekko zwariowanej, melancholijnej opowieści podszytej Gogolem i Jerome’em. Trafiamy do Miasta Cadyków. Burmistrz Abraham Danino ma wybudować w dzielnicy rosyjskich emigrantów-emerytów mykwę ku czci żony amerykańskiego milionera. Liczy przy tym, że hojny Żyd z New Jersey wesprze jego przyszłą kampanię wyborczą. Na drodze stają jednak nieprzewidziane problemy, a wszystko zmierza do – świetnego zresztą – slapstickowego finału. Ale tak naprawdę to nie Danino jest głównym bohaterem „Samotnych miłości” – najważniejsze role w powieści odgrywa dwoje kochanków, którzy spotykają się po latach, by mieć szansę naprawić to, co kiedyś się zepsuło.

 Cytat z książki charakteryzujący problematykę utworu:

 „[…] zazdrość może rozżarzyć nawet wilgotne węgle”.

„Wszyscy jesteśmy gwiazdami w filmie, który ktoś robi o naszym życiu!”

„Czasami nie ma jednej prawdy. Zwłaszcza, gdy chodzi o rodzinę. Rodzina to skomplikowana rzecz”.

„[…] mężczyzna, który umie kochać, zawsze będzie mieć powodzenie u kobiet”.

„Odwaga to w gruncie rzeczy inne określenie braku wyboru”.

„Starzy przyjaciele są naszym domem. A czasami więzieniem […]”.

„Nigdy nie wiemy, jak głęboko ktoś utkwił nam w sercu, dopóki nie 

spróbujemy go wyciągnąć”.

„Calusieńki świat jest bardzo wąskim mostem. A przęsłami tego mostu są książki”.

„Czy grzech może być jednocześnie micwą?”.

„[…] ludzie mogą nas porzucić, także gdy wciąż przy nas są. Ich ciało zostaje, ale dusza ulatuje gdzie indziej”.

               

                    Książka „Samotne miłości” Eshkol Nevo zaczyna się niewinnie- od listu, który bogaty amerykański wdowiec Jeremiah Mendelstrum przesyła do burmistrza Miasta Cadyków w Izraelu. W liście informuje, że pragnie ufundować mykwę, rytualną łaźnię, która nosiłaby imię jego zmarłej małżonki. List ten, choć oficjalny, wcale nie jest krótki. Najwyraźniej, bowiem Jeremiah Mendelstrum uległ temu, co spotyka niekiedy osoby biorące pióro do ręki: to ono ich prowadzi, a może przyczyniła się do tego samotność, praprzyczyna wszystkich przyczyn. I tak, choć pierwotnym zamiarem pana Mendelstruma było przedstawienie krótkiej, rzeczowej propozycji, na dwóch pierwszych stronach zaskakująco szeroko rozpisuje się on na temat niedawno zmarłej pani Mendelstrum. Jak wcześniej wspominałem, jego zamiarem było sfinansowanie nowej mykwy w mieście, z pokryciem wszelkich związanych z tym kosztów i ma tylko jeden warunek, choć nie do końca jest to warunek, lecz raczej nadzieja migocąca w nim jak płomień świeczki zapalonej ku czyjejś pamięci, by ten budynek, w którym obok wejścia znajdzie się tabliczka z imieniem jego żony, był gotów do przyszłego lata, gdy zamierza odwiedzić Ziemię Świętą, jeśli Bóg pozwoli. Łańcuch zdarzeń zapoczątkowany ową niewinną prośbą prowadzi do skandalu, który przeorze życie polityczne, towarzyskie i uczuciowe mieszkańców miasteczka.

              Eshkol Nevo w „Samotnych miłościach” zabiera czytelnika do fikcyjnej ortodoksyjnej wspólnoty w Izraelu, w której rytm dnia wciąż wyznaczają tradycja i religia. Do niewielkiego miasteczka, gdzie wszyscy znają przodków wszystkich do kilku pokoleń wstecz, a o pomyślność modlą się przy cudownych grobach cadyków, których w okolicy jest aż za wiele. Dwa lata wcześniej, w dniu przybycia do miasta nowych imigrantów z Rosji, lekcje w szkołach zakończono już o jedenastej. Uczniowie czwórkami pomaszerowali na główną ulicę, trzymając w rękach kartoniki, na których widniały powitalne hasła. Wielu bezrobotnych zrobiło sobie przerwę w dniu bezrobocia i dołączyło do historycznego powitania; prędko zjawili się handlarze z gorącą kukurydzą i zimnymi napojami. Pięć minut przed oficjalnym terminem z ogromnych głośników, ustawionych wcześniej na kilku balkonach, buchnęły tony piosenki „Hawa nagila”, a grupa miejscowych emerytów w mundurach Armii Czerwonej, które urząd miasta specjalnie dla nich wypożyczył z magazynu kostiumów teatralnych, zmierzała powolnym i szacownym krokiem do pierwszego rzędu. Burmistrz oczyma wyobraźni widział ją: Marinę, Olgę, Irinę- nie zdecydował jeszcze, jakie imię będzie nosić- kiedy wysiada z autobusu ostatnia, jej obfity biust stanowi zapowiedź reszty ciała. A może jedna z nich zostanie jego asystentką lub sekretarką? – marzył przez ten cały czas oczekiwania burmistrz. Jakie było zdziwienie burmistrza, kiedy okazało się, że pierwsze autobusy z imigrantami nie dotarły do jego miasta, ponieważ „uciekinierzy” z Rosji woleli zamieszkać w Tel Awiwie, natomiast wszyscy, którzy przyjechali późniejszym transportem to starsi ludzie po sześćdziesiątce, niemający rodzin w Izraelu, albo rodziny nie chciały ich do siebie przyjąć. Tacy ludzie muszą być, z natury rzeczy; obdarzeni wieloma zdolnościami, pomysłami. Problem natomiast był z tym, że ci ludzie nie mówili po hebrajsku do tego wszystkiego opowiadano o pewnym fatalnym wypadku, w następstwie, którego Miasto Cadyków stało się jeszcze bardziej znane w całym Izraelu. Podczas jazdy autokarem kilku podróżnych poczuło silną potrzebę załatwienia potrzeb fizjologicznych i po powszechnej naradzie stłoczyli się obok kierowcy. „Stop! Stop! Stop!” – zawołał jeden z tych, którzy się powstrzymywali, i najwyraźniej to słowo akurat kierowca zrozumiał. I od razu nadepnął mocniej pedał hamulca. Autobus stanął. Blisko połowa pasażerów wysiadła pospiesznie, by ulżyć pęcherzom. Mężczyźni udali się w najbliższe krzaki, kobiety nieco dalej. Po kilku minutach, gdy wrócili po wszystkim, okazało się, że brakuje Anny Nowikowej. Wszyscy pasażerowie rozeszli się po okolicy, by szukać zaginionej. Anna Nowikowa znalazła się ostatecznie wewnątrz częściowo zasypanej, nieokiełznanej dziury w ziemi, na którą przypadkiem nastąpiła i wpadła do środka. Rok później do tej samej pieczary wpadł do środka zabłąkany uczeń jesziwy i z wielkim przejęciem doniesie o niej Radzie Opieki nad Starożytnymi Grobami, która po serii badań ogłosi, że jest to miejsce pochówku cadyka imieniem Szlomo Ha-Tana, i w krótkim czasie grób stanie się celem pielgrzymek wszystkich pragnących uzyskać błogosławieństwo w interesach.

                    

                    Pierwszej zimy po tym, jak nowi przybysze wprowadzili się na osiedle Źródło Dumy, w Mieście Cadyków spadł śnieg. Zwykle śnieg padał tam niemal, co roku. Ale tamtej zimy zaszło niespotykane zjawisko: białe płatki spadły tylko i wyłącznie na nowe osiedle i nie docierały dalej. Z tego powodu uproszczono nazwę osiedla ze „Źródła Dumy” na „Syberia”. Kiedy zapada decyzja, że na tym osiedlu zostanie pobudowana nowa mykwa, losy wszystkich bohaterów splatają się w tragikomiczny sposób. Książka może przypominać „czeski film w Izraelu”, ale kiedy poznamy losy Moszego i Ajelet, Antona i Kati okazuje się, że nad kartami książki musimy się pochylić w większej zadumie i w głębszym zastanowieniu.

                   W Mieście Cadyków przewidywalności i spokoju potrzebował Mosze Ben Cuk, wychowywany w kibucu były oficer Tajnej Jednostki, o której Wszyscy Wiedzą, po burzliwym rozstaniu z miłością życia Ajelet, ustatkował się i spłodził synów i gdyby tylko jeszcze mu się nie wydawało, że wszędzie dostrzega ślady dawnej ukochanej, byłby zupełnie szczęśliwy. Natomiast Ajelet po burzliwym i nieudanym związku z Mosze uciekła do Indii odnaleźć spokój duszy. Włóczyła się, żebrała aż pewnego dnia postanowiła wstąpić do buddyjskiego klasztoru. Tam jednak nie odnalazła psychicznego spokoju i po dwóch latach opuściła jego mury. Nauczyła się panować nad swoja świadomością. Nauczyła się oddychać przeponą i w ten sposób dotleniać mózg. Nauczyła się powtarzać mantry. Nauczyła się przewidywać sny. Tylko jedno się jej nie udało: przestać myśleć o Mosziku. Ajelet postanowiła porozmawiać z rabinem pracującym w New Delhi. Karmiła swój „psychiczny wrzód” słowami „Pieśni nad Pieśniami” i prowadziła dysputy w ośrodku religijnym Chabadu. Na początku wydawało jej się, że inni wiedzą od niej więcej. Jednak pewnego dnia podczas spotkania, na którym rozważa się wspólnie słowa Tory Ajelet nieświadomie „dotknęła” swojego problemu, który powodował jej psychiczny ból.  Zauważyła, że Sara nie jest wspomniana ani razu w rozdziale o ofierze Izaaka. Jej zdaniem to nie jest przypadek. Wszystko, co się tam dzieje, nie mogłoby wydarzyć się w jej obecności. Jaka matka zgodziła się złożyć w ofierze swego syna? Autor tekstu nie chciał wpaść we własne sidła, oznajmiła Ajelet, dlatego zwyczajnie… pozbył się Sary z tego rozdziału. Wszystko wskazuje jeszcze wyraźniej, jak bardzo cała ta historia jest historią męską: tylko mężczyzna może być na tyle fanatyczny, by wziąć do ręki nóż rzeźnicki. I tylko Bóg mężczyzna jest wstanie poprosić o ofiarę z małego chłopca na dowód wiary w niego. Ajelet nie przeżyła żadnego objawienia. Nie musnęło jej skrzydło Szechiny. Ale wspólna nauka napełniła ją spokojem. Postanowiła wrócić do wiary swych ojców. Wyjechała do Ameryki, zamieszkała na Brooklynie z ortodoksyjnymi Żydami, poznała tajemnicę wiary, zmieniała imię na Bat El i została balanit asystentką w mykwie. Co ciekawe w ramach wolontariatu zostaje wysłana prze ortodoksyjną społeczność z Ameryce do pracy w Mieście Cadyków.

                      Anton z kolei szczęśliwy nie jest. Na stare lata wyemigrował z żoną z Rosji do Izraela, ale trafili na bez mała pustynie, gdzie zamiast koncertów słuchają wycia szakali. Żadnego kina, teatru, żeby, chociaż klub szachowy założyć… Ale burmistrz na „Syberii”, jak dowcipnie ochrzczono ich osiedle, klubu nie założy, bo się na mieszkańców obraził: wyobrażał sobie, że jak sprowadzi imigrantów, to znajdzie się wśród nich jakaś hoża Masza czy inna Luba - a dostał wyłącznie niemówiących po hebrajsku emerytów.

                   Eshkol Neco na swoich bohaterów patrzy z ironią, ale też z ogromnym ciepłem. Wszyscy są jakoś niedopasowani, uwierają innych dookoła, zarówno ci żyjący we wspólnocie, która zapewnia im bezpieczeństwo kosztem wolności, jak i ci, którzy wybierają wolność bez poczucia bezpieczeństwa. Wszyscy też zgodnie z tytułem pragną miłości, choć niektórzy pozostają samotni. Autor swoich bohaterów porównuje do rzadkiego zjawiska zwanego lost solos: pojedyncze ptaki, pojawiają się nieoczekiwanie z dala od zwykłych tras swych przelotów, w rejonie, w którym w ogóle nie powinno ich być. Jakby coś popsuło się w ich wewnętrznym systemie nawigacji, ale może doszło do mutacji genetycznej, różni naukowcy różnie wyjaśniają to wyjątkowe zjawisko, ale żadna teoria nie doczekała się ostatecznej weryfikacji. Książka Eshakol Nevo „Samotne miłości” to lektura smutna, pokazująca jak współczesny Izrael jest tłoczny, że nie jest łatwo znaleźć w nim swoje miejsce. To kraj imigrantów, co tydzień przyjeżdżają setki nowych. I nie jest łatwo stwierdzić, gdzie, kto przynależy. Weźmy arabskiego ornitologa z książki. Nie jest u siebie we własnej wiosce, bo jej mieszkańcom nie podoba się, że kocha ptaki. Żydzi podejrzewają go o szpiegostwo tylko, dlatego, że obserwuje je przez lornetkę. Albo Mosze Ben Cuk, który chce być religijnym Żydem, ale we wspólnocie ortodoksyjnej też go nie chcą, bo nie jest do końca ani aszkenazyjczykiem, ani sefardyjczykiem. Jego jedyną szansą na ożenek jest ślub z dziewczyną, w której rodzinie występują choroby genetyczne. Bohaterowie poruszają się między poczuciem więzi z drugim człowiekiem a świadomością jej braku, przynależnością a szukaniem dla siebie miejsca. A jeśli uda im się zbliżyć do drugiego człowieka, zdarza się mały cud. Przestają być - choćby przez kilka godzin samotni.