Siedemdziesiąt dwie litery

 

„Siedemdziesiąt dwie litery”

Ted Chiang

Autor/ wł. Chiang Feng-nan (ur. 1967 w Port Jefferson) – amerykański pisarz science fiction pochodzenia azjatyckiego. Ukończył studia informatyczne na Uniwersytecie Browna w Providence oraz warsztaty literackie Clarion Workshop na Uniwersytecie Michigan w Seattle. Tworzy tylko krótkie formy literackie.

Tłumaczenie/ Dariusz Kopociński, Michał Jakuszewski, Agnieszka Sylwanowicz, Jolanta Pers

Tytuł oryginału/ en-us „Seventy-Two Letters”

Tematyka/ Najciekawszą cechą opowiadań zawartych w zbiorze jest ich nietypowe podejście. Standardowo science fiction operuje spekulacjami na poziomie ontologicznym, czyli zmienia założenia powstania i funkcjonowania świata, wprowadza alteracje rzeczywistości w ramach eksperymentu myślowego. W przypadku opowiadań Chianga spekulacje mają charakter epistemologiczny, pokazując różne sposoby postrzegania i rozumienia świata w zależności od stanu wiedzy i mechanizmów neurologicznych odpowiedzialnych za jej zdobywanie i przetwarzanie.

Główny motyw/ Świat Chianga można wyjaśnić za pomocą… lingwistyki. Teologię i filozofię łączy Chiang w sposób niesamowicie subtelny z systemami językowymi, ideogramami, a nawet Kabałą. Opowiadanie „Siedemdziesiąt dwie litery", w którym autor łączy Kabałę właśnie, czyli sposób przestawiania liter w imieniu Boga, aby lepiej odczytać porządek świata ze współczesną genetyką i powstawaniem chromosomów jest zdecydowanie najlepsze. Są jeszcze dwa teksty stojące obok tropu językowego: naprawdę dobry „Piekło to nieobecność Boga” oraz „Co ma cieszyć oczy”. Pierwszy to wariacja na temat rzeczywistości, w której objawienia, nawiedzenia i istnienie Boga są faktem i bezpośrednio wpływają na życie ludzi – także w okrutny i bezsensowny sposób, o czym świadczą statystyki nawiedzeń (X uzdrowionych, Y okaleczonych, Z zginęło). To frapujące opowiadanie, które czyta się ze zdziwieniem – jednak wciągające. „Co ma cieszyć oczy” to z kolei pseudoreportaż z pewnej uczelni w Pembleton, w którym wprowadzono kaliognozję – sposób na upośledzenie funkcji mózgu odpowiedzialnej za… rozpoznawanie urody innych ludzi.

Cytaty z książki charakteryzujące problematykę utworu:

„Ktoś mi mówił, że murarze, którzy pracują na szczycie wieży, lamentują i wydzierają sobie włosy, kiedy spada cegła, bo zastąpienie jej nową trwa cztery miesiące, ale że nikt nie zauważa, kiedy spada człowiek”.

„Jednak jest coś, co cenią bardziej niż ludzkie życie: kielnia”.

„(…) najdłuższa bowiem podróż zakończy się w miejscu, w którym się zaczęła”.

„Jak Bóg tworzący porządek z chaosu jednym słowem, tak ja stwarzam siebie na nowo tym językiem”.

„Poszukuję oświecenia, nie duchowego, lecz racjonalnego”.

„Ponieważ nie jestem częścią rozwiązania, stanowię część problemu”.

„W rzeczywistości czułem się jak teolog, który udowadnia, że Bóg nie istnieje”.

„Oczekiwanie zwiększa późniejszą przyjemność”.

„Język nie służy jednak tylko do porozumiewania się z innymi. Jest również formą działania”.

„Każdy, kto jest obecny na ślubie, spodziewa się usłyszeć słowa >Ogłaszam was mężem i żoną<, lecz dopóki duchowny ich nie wypowie, ceremonia jest nieważna. W performatywnym języku słowa równają się czynom”.

„Teoretycznie tylko najprostsze zwierzęta rodzą się w drodze samorództwa (…)”.

„Pytam więc, co żyje, ale nie ma formy? Niezapłodniona komórka jajowa! Ona zawiera pryncypium życia, które animuje istotę i pobudza do wzrostu, ale sama w sobie formy nie ma”.

„Zręczność dłoni jest odbiciem geniuszu umysłu (…)”.

„Wy, nomenklatorzy, zawłaszczacie sobie techniki przeznaczone do oddania czci Bogu, by za ich pomocą dodać sobie splendoru”.

„Czasem religijni ludzie stają się nadgorliwi”.

„Zawsze istniały argumenty wykazujące, że wolna wola to iluzja: niektóre oparte na fizyce doświadczalnej, inne na czystej logice”.

„W tej chwili cywilizacja zależy od autooszustwa. Niewykluczone, iż zawsze od niego zależała”.

„Dla większości mieszkańców piekło nie różni się zbytnio od Ziemi”.

„Choć już od wielu lat przebywa w piekle, poza zasięgiem świadomości Boga, nie przestaje Go kochać. Taka jest natura prawdziwej pobożności”.

„Starszy człowiek traktuje swój wygląd z większym dystansem, czuje się lepiej w swojej skórze, bezpieczniej, bardziej pewnie. Czy jest ładny, czy nie, ma mniejszą skłonność do samokrytyki”.

„Podwaliny naszej kultury powstały w starożytnej Grecji, w której hołd oddawano fizycznemu pięknu człowieka. Z drugiej strony, ta właśnie kultura została przesiąknięta tradycją monoteistyczną, która marginalizuje ciało na rzecz ducha. Właśnie te odwieczne sprzeczności toczą bój (…)”.

„Słowem >urok< w starych wierzeniach określano siłę magiczną. To samo można przypisać słowu >czarujący<. Narzucają się jeszcze takie wyrazy, jak >urzekający< czy >zniewalający<. Słuchając tego, pomyślałem sobie: fakt, o to właśnie chodzi, kiedy w kim się zadurzamy, pozostajemy jakby pod wpływem czarów”.

„Uroda sprawia tyle samo przyjemności tym, co ją mają, jak tym, co na nią patrzą, lecz ostatnio wszyscy chcą, żeby zadowolone ze swego wyglądu kobiety, miały z tego powodu poczucie winy. To kolejna szowinistyczna nagonka na kobiecą seksualność, której niestety wiele kobiet uległo”.

„Jak wielu zwykłych ludzi, z przyjemnością patrzę na ładną twarz, choć uważam, że jestem na tyle dojrzały, by nie ulegać pozorom”.

„Podobnie jak po dorośnięciu nieraz uświadamiamy sobie wartość obyczajów, które w młodości uważaliśmy za absurdalne (…)”.

„(…) ukrywanie informacji może mieć wartość równie wielką, jak jej ujawnienie”.

„Cztery są rzeczy, które nigdy nie wracają: wypowiedziane słowo, wypuszczona z łuku strzała, minione życie i zmarnowana okazja”.

„(…) przeszłość i przyszłość niczym się od siebie nie różnią. Nie można zmienić żadnej z nich, a co najwyżej lepiej je poznać”.

            Każda historia z tej książki złamała mi serce na swój specyficzny sposób i tylko z tego powodu polubiłem Teda Chianga. Fakt, że te historie są również technicznymi arcydziełami i wzorcami gatunku, jest tak naprawdę tylko lukrem.

Opowiadanie „Dzielenie przez zero”, przedstawia nam profesor matematyki, Renee, której życie traci sens, gdy natrafia na dowód unieważniający zasadniczo całą teorię matematyczną. Gdy pogrąża się w głębokiej i śmiertelnej depresji, jej mąż Carl odkrywa, że fundamenty jego rzeczywistości również się rozpadają. Sama historia przybiera formę złowieszczego dowodu naukowego, który pisze Renee, pokazując, że jedna liczba jest równoważna wszystkim innym liczbom. Doświadczenia Renee i Carla są również równoważne, chociaż ich rozczarowania mogą tylko coraz bardziej ich od siebie oddzielać. To historia dla każdego, kto kiedykolwiek stracił wiarę w coś, na czym kiedyś zbudował swój świat, niezależnie od tego, czy jest to religia, ścieżka kariery, koncepcja siebie czy związek. Zaledwie osiemnaście stron, które przenicowało moją psychikę.

Założeniem opowiadania „Piekło to nieobecność Boga” jest to, że Biblia ma dosłowne, namacalne i przerażająco prawdziwe przesłanie. Anielskie nawiedzenia ziemi wywołują naturalne „klęski żywiołowe" i mają tendencję do pozostawiania za sobą śmierć. Ludzie umierają, lub stają się kalekami niezależnie od tego czy są głęboko pobożni czy są grzesznikami. Po tym jak żona Neila Fiska zginęła podczas pojawienia się anioła Nathanaela, Neil zdaje sobie sprawę, że pomimo swojej wściekłości i bólu musi znaleźć sposób na kochanie Boga. Świadkowie widzieli, jak dusza Sary wznosi się do nieba, więc wie, że prawdziwa miłość do Boga jest jedyną szansą, aby ją ponownie zobaczyć. Założenie tego opowiadania z pewnością wywoła wątpliwości lub będzie obraźliwe dla wielu czytelników, ale jest to rodzaj historii, którą musiałem przeczytać  dwa razy. I, podobnie jak wiele innych opowiadań z tej książki, autor czerpie podstawową ideę z kosmologii babilońskiej oraz z teologii Starego Testamentu. Autor rozważa je szczegółowo i głęboko, jednocześnie opowiadając współczującą, głęboką historię z morałem.

„Siedemdziesiąt dwie litery”, to czysta fantastyka naukowa w najlepszym wydaniu, dziwna, cudowna i niezapomniana. Dzieje się to w świecie, w którym funkcjonuje XVIII-wieczna idea, że plemniki zawierają maleńki homunkulus, podczas gdy łono matki zapewnia „iskrę życia" niezbędną do rozwoju człowieka. Tak jak mityczne golemy opisane w żydowskim folklorze faktycznie były powołane do życia za pomocą tajemniczych słów, tak też większość zautomatyzowanych manekinów jest zaprogramowana za pomocą 72-literowych hebrajskich zwrotów. Kiedy naukowcy odkrywają, że ludzkie plemniki zawierają jeszcze tylko kilka pokoleń ludzkiego życia, muszą spieszyć się, aby znaleźć nowy sposób rozmnażania gatunku. Ta historia jest całkowicie dziwaczna a zarazem fascynująca. Nigdy nie czytałem czegoś podobnego, nie mogłem przewidzieć żadnego z kierunków, który miał się pojawić w opowiadaniu, a każdy nowy pomysł, który autor przedstawiał, uderzał mnie jak objawienie. Do tego opowiadania powrócimy później.

„Wieża Babilonu": Biblijny mit wymyślony na nowo. Co by było, gdyby Bóg nie sabotował budowy wieży, wprowadzając różne języki i rozpraszając ludzkość na cztery wiatry? Co by było, gdyby zamiast tego wieża w końcu sięgnęła nieba?

„Zrozum": Mężczyzna, który doznał poważnego uszkodzenia mózgu z powodu upadku przez cienki lód, zostaje poddany eksperymentalnemu lekowi, który zaczyna stymulować neurogenezę na masową skalę. Bohater staje się nadnaturalnie inteligentny, zdaje sobie sprawę, że taka superinteligencja jest uważana za zagrożenie, zdobyta inteligencja przez zastosowanie tej innowacyjnej farmakologii pozwala mu ukrywać się przed agentami CIA, którzy go ścigają. Tak będzie, dopóki nie natknie się na innego pacjenta, który miał podobny wypadek i u niego także zastosowano takie leczenie.

„Historia twojego życia”:  to opowieść, na której oparty jest film „Nowy początek" w reżyserii Denisa Villeneuve’a. Specjalna elitarna jednostka zostaje wysłana na miejsce lądowania tajemniczego statku kosmicznego, który unosi się tuż nad Ziemią. Załodze mającej zbadać zamiary przybyszów przewodzi dr Louise Banks, ekspertka lingwistyki. Podczas gdy ludzkość stoi na krawędzi globalnej wojny, Banks i jej zespół ściga się z czasem, by odnaleźć odpowiedź na pytanie: Po co kosmici najechali Ziemię i czego chcą od ludzkości? Okazuje się, że to nie jedyne zagadki, jakie rozwiąże  Louise Banks, prawda zagraża nie tylko jej, ale całej ludzkości. W procesie uczenia się języka obcych przybyszów i interakcji z nimi zaczyna widzieć świat tak, jak oni – czas jest iluzją. Historie z życia jej córki, które główna bohaterka widzi w swoich myślach, przeplatają się z opisem jej pracy z obcym językiem.

Warto poświęcić kilka słów opowiadaniu, które nie jest tak do końca opowiadaniem, a swoistym fantastycznym reportażem, jak zresztą niedwuznacznie sugeruje tytuł. „Co ma cieszyć oczy. Reportaż” rzeczywiście do złudzenia przypomina zapis dziennikarskich rozmów z ludźmi na określony temat.  A tematem tym staje się wprowadzenie obowiązkowej kaliognozji na jednym z uniwersytetów. Dzięki kaliognozji człowiek nie dostrzega  piękna – widzi twarz, rozpoznaje ją i w ogóle wszystko postrzega właściwie, ale nie potrafi stwierdzić, czy jest ładna, czy brzydka. Pojawiają się różne głosy, zaczynając od studentów będących za czy przeciw, wykładowców, przez przedstawicieli firm i stronnictw zaangażowanych w kampanii po jednej lub po drugiej stronie, na naukowcach kończąc. Chiang doskonale pokazał problem z każdej możliwej perspektywy – mamy więc i totalnie głupie, i emocjonalne, i naukowe, i rzeczowe wypowiedzi, argumenty zwolenników obu opcji. 

            Starożytny kabalista Rav Shimon Bar Yochai opisał w Księdze Zohar rozstąpienie się Morza Czerwonego. Cud ten wydarzył się za sprawą Mojżesza a nie Boga. Bóg wyraźnie zapytał „Czemu mnie o to prosisz?”, dając Mojżeszowi do zrozumienia, że jego niezachwiana wiara może czynić cuda wpływając na naturę, pozwalając uciec Izraelitom przed Faraonem i egipską armią. Aby to osiągnąć, Mojżesz połączył moc pewności z duchową technologią. Posiadł formułę, która dała mu dostęp do subatomowej rzeczywistości natury. Użyta przez Mojżesza formuła ukryta była w Księdze Zohar przez 2000 lat. Formuła ta to 72 Imiona Boga. Nie są to imiona w tradycyjnym tego słowa znaczeniu, ale 72 sekwencje skomponowane z liter hebrajskich, które mają nadzwyczajną moc pokonywania praw natury w każdej jej formie (z naturą ludzką włącznie).

U podstaw opowieści o tworzeniu golema i homunkulusa leżą więc podobne założenia – przekonanie o możliwości stworzenia sztucznego człowieka, sprzężenie tego aktu ze skomplikowanymi czynnościami o charakterze rytualnym czy podkreślanie roli interpretacji. Widoczne jest to szczególnie w ich późniejszych kulturowych reprezentacjach. Golemy w legendach i późniejszych obrazach literackich skojarzone zostają z postacią silnego, posłusznego rozkazom stwórcy sługi, którego moc może jednak obrócić się przeciwko panu. Tworzenie golema ma więc – paradoksalnie – charakter teologiczny; choć pełnego aktu kreacji dokonać może jedynie ten mistyk, który w swojej doskonałości zbliża się do tajemnicy stworzenia, zazwyczaj golem symbolizuje niebezpieczeństwo grożące mistykowi, który próbuje naśladować Stwórcę – ostatecznie zwykle wymyka się spod kontroli i musi zostać zniszczony (najczęściej poprzez wymazanie pierwszej litery z zapisanego na jego czole słowa emet – „prawda” – i pozostawienie met – „jest martwy”). Homunkulusy przedstawiane w literaturze nie są zwykle w żaden sposób skojarzone ze służbą stwórcy, nie stanowią też zagrożenia – są bowiem istotami niewielkimi i o małej sile fizycznej. W przeciwieństwie do golemów, których cechą dystynktywną jest, wedle przekazów, brak zdolności mowy. Podobne motywy znaleźć można również w Koranie, gdzie kilkukrotnie pojawia się  stwierdzenie, że człowiek został stworzony „z grudki krwi zakrzepłej” (Koran 96: 2) – ponownie widać związek aktu tworzenia z krwią; werset ten można przetłumaczyć dokładnie, jako „stworzył człowieka ze skrzepu”. Polskie tłumaczenie autorstwa Józefa Bielawskiego dodaje do tego element telluryczny („grudka” jak grudka ziemi). Motyw ulepienia lub wyłonienia się człowieka z ziemi czy gliny jest zresztą obecny w mitach kreacyjnych wielu religii. Homunkulusy mogą także być obdarzone inteligencją i potrafią porozumiewać się ze światem zewnętrznym. Akt tworzenia homunkulusa i sama jego figura pojawiają się w literaturze przynajmniej kilku różnych epok, służąc jako maska, symbol lub element zabiegów fabularnych. Aby zobrazować niniejsze rozważania, warto przyjrzeć się przynajmniej kilku przykładom. Trzy omówione dalej teksty mogą okazać się szczególnie symptomatyczne – pochodzą, bowiem z różnych epok literackich i gatunków, pozwalając w ten sposób na zarysowanie mapy wystąpień i znaczeń figury homunkulusa w literaturze oraz wyeksponowanie kilku związanych z tym motywem wątków.

Homunkulusy są w tym wypadku bezrozumnymi bytami, które instynktownie dążą do ucieleśnienia poprzez złączenie się z komórką jajową. Jednakże, jak się okazuje, ich obecność nie jest niezbędna do rozpłodu – naukowcy ze świata Chianga jak w opowiadaniu „Siedemdziesiąt dwie litery” uznają za możliwe wzburzenie rozwoju zarodka z niezapłodnionego jaja. Proces ten staje się koniecznością, gdy w wyniku badań okazuje się, że ludzkości pozostały jedynie cztery płodne pokolenia – później rozmnażanie w tradycyjny sposób będzie niemożliwe, co doprowadzi do wymarcia całego gatunku. Grupa naukowców, szczególnie nomenklatorów, czyli badaczy zajmującymi się tworzeniem imion, umożliwiających ożywienie martwej materii poprzez nadanie im siły życiowej – widoczne są tu inspiracje tradycją kabalistyczną – konstatuje, że sposobem na zapobieżenie katastrofie jest odciskanie spreparowanego imienia na komórkach jajowych. Wybór takiego sposobu rozrodu nie jest przypadkowy:

- […] Pytanie brzmi, co żyje, lecz nie posiada formy?

Stary nomenklator nie czekał na odzew.

- Odpowiedź brzmi: niezapłodnione jajo. Jajo zawiera w sobie podstawowe pryncypia, jakie ożywiają istotę, której ostatecznie nadają kształt, lecz samo nie posiada formy. Zazwyczaj jajko przyjmuje formę płodu skompresowanego wewnątrz zapładniającej go spermy. […] Kolejnym krokiem byłoby sztuczne wymuszenie wzrostu zarodka z jaja poprzez aplikację imienia.

Wyjątkowo ciężar odpowiedzialności za rozmnażanie spoczywa więc nie na dostarczającym nasienie mężczyźnie, a na udostępniającej jajeczko kobiecie. Mężczyzna zostaje właściwie wykluczony z procesu rozmnażania – tylko kobiece zarodki mają zdolność produkowania gamet, męskie pozostają bezpłodne (bowiem w organizmie męskim znajduje się – zgodnie z ideą preformacji – wiele nowych potencjalnych organizmów, a niemożliwe jest stworzenie jednego imienia dla nich wszystkich). „Biologiczny wkład ojca ma w tym wypadku drugorzędne znaczenie”, stwierdza jeden z naukowców; nadanie odpowiedniego kształtu nowemu organizmowi będzie zależne wyłącznie od ułożonego dlań imienia i od nastawienia matki, która „myśląc o mężu jako o ojcu dziecka, poprzez swoją wyobraźnię nada płodowi wygląd oraz cechy charakteru będące mieszanką wyróżników jej własnych i jej męża”.

            Oczywiście do poprawnego przeprowadzenia procesu stworzenia nowego organizmu niezbędny jest również naukowiec; chociaż zasadniczo intelektualiści są w opowiadaniu Chianga przeciwstawiani religijnym fanatykom, w tym kontekście należy zauważyć, że medyk dokonujący implantowania imienia jest również kapłanem, który dzięki obcowaniu ze swoiście rozumianym absolutem (pulą niedostępnej większości ludzi wiedzy) może dowolnie dysponować życiem i śmiercią. Naukowcy i sponsorzy projektu z „Siedemdziesięciu dwóch liter” chcą ograniczyć możliwości rozmnażania w nowy sposób, dopuszczając do niego jedynie najwyższe warstwy społeczne.

Homunkulus nie jest efektem ani czystej, obiektywnej nauki – nawet w „unaukowionym” świecie Teda Chianga stworzenie nowego życia nie byłoby możliwe, gdyby nie kabalistyczne machinacje – ani kreacyjnej, mistycznej potęgi wiary. Sposób rozmnażania, w świecie „Siedemdziesięciu dwóch liter” mimo pozornie istotnej roli kobiet zostają one de facto sprowadzone do roli żywych inkubatorów, którymi zarządzają mężczyźni-naukowcy. Kobieta, utożsamiana zazwyczaj z przekazywaniem życia, przestaje pełnić rolę pełnowartościowej matki. W najlepszym wypadku może stanowić źródło komórek, ale nie ma realnego wpływu na proces rozmnażania. Wszystkim kierują mężczyźni – potężni zarówno mocą czystej, nieskażonej prostą zmysłowością wiary, jak i siłą intelektu.

            „Wieża Babilonu” to genialne, uduchowione opowiadanie Teda Chianga. Można je odczytać jako fantasy, fikcję spekulatywną lub po prostu jako przypowieść lub legendę przywróconą przy pomocy alegorycznego tonu. Narracja jest konkretna i namacalna, fabuła zwarta, postacie różnorodne i mityczne, a jednocześnie ziemskie. Istnieje nieodłączne poczucie, że historia rozgrywa się i w starożytnych czasach, kiedy nie istniała jeszcze nauka czy też  science-fiction oraz w przyszłości, kiedy zasady kosmologiczne, takie jak ciała niebieskie i modele geocentryczne, już dawno zostały uznane za prawdziwe i niepodważalne. Hillalum, górnik z Elamu, jest w drodze do Babilonu wraz z innymi, aby pracować nad ogromną wieżą, która była budowana od kilku wieków, a teraz prawie dotyka Niebios. To, co obecnie pozostało do zrobienia, to przekopanie się przez Krypty Nieba, aby dotrzeć do Jahwe (boga królestw z epoki żelaza) i jego stworzeń.  Śledzimy podróż Hillaluma po wieży. Istnieje wieczne poczucie wysokości i strachu przedstawione przez emocjonalne obrazy, które sączą się z pisanych słów do umysłu czytelników. Autor zagłębia się w drobiazgowe, choć wiarygodne szczegóły wieży i jej mieszkańców, cięcie kamienia i granitu, układanie cegieł i znaczenie kielni, atmosferę i architekturę.

            Mieszkańcy wieży mieszkają w tunelach wykopanych w wieży. Są to rodziny górników, tragarzy cegieł i murarzy, którzy nigdy nie widzieli ziemi, na której stoi wieża. Ich życie jest dostosowane do mechaniki pracy, ich stałego miejsca pobytu, tam też uprawiają rośliny i warzywa w celu utrzymania ich przy życiu nad linią słońca, ogrody tak są zbudowane aby rośliny zginały się w dół, w ten sposób mieszkańcy nie tracili dostępu do światła słonecznego. Jednym z najpiękniejszych opisów w tej historii jest zbliżający się zmrok na tak wysokiej konstrukcji. Kiedy cała Ziemia była pogrążona w ciemności, wieża nadal była oświetlona promieniami zachodzącego słońca. Istnieje, więc nieustanne poczucie lęku i dociekania tego, w co człowiek się zaangażował i dlaczego. Po dotarciu do Niebios robotnicy spierają się, czy dalej kontynuować drążenie Niebios, czy nie. Marzenia o dotarciu tak wysoko, stały się już realne, jednak po dotarciu do celu skarbiec nieba raczej wzbudzał w nich niepokój niż zapał. Ciekawość stała w sprzeczności z powrotem do ich naturalnego stanu (to znaczy z powrotem na Ziemię, gdzie ich miejsce).

            Odzwierciedla to wrodzoną naturę człowieka, to, jak jest dumny z samego wysiłku, jaki podejmuje. To, czy walka jest rozsądna, czy nie, nigdy nie jest brane pod uwagę. Wielu mężczyzn trudzi się, ale tylko niektórzy angażują się mądrze. We współczesnym świecie wyścig szczurów jest podkreślany w kategoriach walki materialnej, a nie w kategoriach roztropności nabytej nawet podczas najbardziej służebnych prac. Co Babilończycy chcieli osiągnąć dzięki dotarciu do bram niebios? Dlaczego istnieje w człowieku nieustanne pragnienie zdobywania informacji na jakikolwiek temat, skoro raz po raz prowadzi to tylko do gloryfikacji i arogancji człowieka? Ale być może podjęcie tak żmudnej podróży, aby zrobić to, co teraz wydawało się niepotrzebnym aktem, było kwestią pogodzenia Hillaluma z tym, co los miał dla niego w zanadrzu, ponieważ był jedynym, który mógł podróżować przez skarbiec i skończyć po drugiej stronie. Śmierć i życie witają go w tandemie, gdy wychodzi żywy na drugi koniec – z powrotem na Ziemię. Uświadomiono sobie, że dzieło człowieka, do pewnej granicy, ujawniłoby tylko tyle, ile Stwórca chciał wydobyć na światło dzienne; wszystko inne, bez względu na to, jak bardzo Człowiek by walczył, zostanie na zawsze od niego odsunięte.

            Historia powtarza ograniczenia materialnego postępu i tego, co można osiągnąć dla dobra ludzkości. Na początku opowieści mówi się, że kielnia jest bardziej niezbędna niż ludzkie życie. Utrata kielni pociąga za sobą dług dla murarza, który nie może zarobić na jedzenie. Ale jeśli człowiek spada z wieży, zostawia kielnię, ta natomiast zostaje zabrana przez następnego murarza, który także traci narzędzie. Hillalum próbuje znaleźć uzasadnienie tego absurdu, w końcu zatrudnienie nowego murarza oznacza czekanie, aż dotrze na szczyt, ale jego pytanie spotyka się tylko ze śmiechem budowniczych. Tam na pewnej wysokości nad powierzchnią ziemi, wartość życia gwałtownie spada, ale ludzie pędzą, aby dotrzeć na szczyt, gdzie mogą przyczynić się do tego iluzorycznego korytarza na wprost swojego Stwórcy. Kiedy czytałem to opowiadanie przypomniał mi się Neil A. Armstrong – pierwszy człowiek na Księżycu. Stał się symbolem rozwoju XX wieku, w którym ludzkość po raz pierwszy oderwała się od Ziemi i rozpoczęła podbój przestrzeni kosmicznej.

Czy autor zamierzał przekazać nam morał w tej historii? Moim zdaniem znaczenia lub moralność wydobyte z jakiejkolwiek historii zależą całkowicie od samego czytelnika. „Wieża Babilonu”, z silnymi religijnymi podtekstami, jest dla mnie potępiającym oskarżeniem o nieograniczone dążenie człowieka do chwały i panowania nad wszystkimi stworzeniami i całym Układem Słonecznym. To, że Hillalum znajduje się z powrotem na Ziemi (właśnie wtedy, gdy nieumyślnie manifestuje nutę dumy: „Umrze bliżej nieba niż jakikolwiek człowiek kiedykolwiek wcześniej") pokazuje, że człowiek musi powrócić do swojej prawdziwej natury i że postęp wszelkiego rodzaju nie może przekraczać granic ograniczonych do nich przez Stwórcę. Pokora w myśleniu i działaniu prowadzi do mądrości, która może przynieść zbiorową korzyść całej ludzkości.