Księga Daniela

„Księga Daniela”

Edgar Laurence Doctorow

                               

Autor/ (ur. 6 stycznia 1931 w Nowym Jorku, zm. 21 lipca 2015 tamże) –amerykański pisarz, wykładowca uniwersytecki.

Tłumaczenie/ Ewa Hornowska

Tematyka/ Jest to zbeletryzowana historia sprawy Rosenbergów, widziana oczami ich syna.

Główny motyw/ Bezwzględnie szczera, naturalistyczna opowieść o czasach polowań na czarownice, zimnej wojnie i amerykańskiej rewolcie lat sześćdziesiątych.

Cytat z książki charakteryzujący problematykę utworu:

 „ Cokolwiek by zrobili, jakikolwiek punkt widzenia by przyjęli, to i tak działał tu jedynie proces historyczny”.

               

                      „Boże Narodzenie, o którym mowa, to Boże Narodzenie minionego roku, należącej do poprzedniej epoki, do innego świata. Ruch pacyfistyczny nie osiągnął jeszcze apogeum. Uczestników marszów nazywano gołębiami. Tamtej wiosny odbył się wspaniały, wielki marsz gołębi pod gmach ONZ. Żył Martin Luter King. Żył Bobby Kennedy. Studencka lewica nie doczekała się jeszcze zainteresowania ze strony >Time’a<. W Newark, Detroit i Cleveland rozróby zaczną się dopiero latem. Wielki najazd na Pentagon odbędzie się dopiero w październiku następnego roku. Każdy po swojemu definiował Black Power. Pamiętasz? Poza tym był to niewinny świat przepojony nostalgią za dawnymi czasami. Beatlesi nie wzięli się jeszcze za politykę. Właśnie umarł Walt Disney. W domu Lewinów przy ulicy Winthrop Lise ma twarz zarumienioną od zaglądania do piekarnika, gdzie piecze się świąteczny indyk. Robert rozrzutnie serwujący drinki oraz dość poważna sprzeczka między rodzeństwem powodują, że święta Bożego Narodzenia, zuchwale obchodzone w tym żydowskim domu, jako Dzień Rodziny Amerykańskiej z Dziećmi w Domu, nie należą do radosnych”.

           W takich oto warunkach społeczno-historycznych przyszło żyć Danielowi Lewinowi bohaterowi książki E.L. Doctorowa „Księga Daniela”. Rewolucja obyczajowa w latach 60. XX wieku na Zachodzie. Zmiany naukowo-techniczne z upowszechnioną telewizją; powszechny dostęp do szkolnictwa na każdym poziomie; wprowadzenie pigułki antykoncepcyjnej wpłynęło m.in. na tzw. rewolucję seksualną; tradycyjny wzorzec małżeński zastąpiły „luźne” związki; dopuszczano aborcję; społeczeństwa Zachodu zaczęły odchodzić od uczestnictwa w życiu religijnym; popularna była muzyka rockowa (np. The Beatles, The Rolling Stones, The Doors). Kwestionowano dotychczasowe tradycyjne normy społeczne; hipisi- „dzieci kwiaty”, buntowali się przeciwko normom starszych pokoleń, byli pacyfistami sprzeciwiającymi się wojnie; wyróżniał ich ubiór i moda na narkotyki, żyli w komunach. Ruchy feministyczne walczyły o równouprawnienie kobiet, o wyzwolenie od zależności mężczyzn, o podejmowanie pracy zawodowej przez kobiety. Zakazano w USA dyskryminacji rasowej. Martin Luter King wygłasza słynne przemówienie „Mam marzenie” (I Have a Dream).

            W tle tych wszystkich przemian i zmian ciąży na ówczesnym amerykańskim społeczeństwie sprawa Rosenbergów - jedna z najgłośniejszych afer szpiegowskich w historii USA. Ethel i Juliusz Rosenbergowie uważali, że dla dobra świata i ludzkości należy zadbać, aby Stany Zjednoczone nie dysponowały monopolem atomowym. Stąd w momencie, kiedy pojawiły się możliwości współpracy z agenturą sowiecką, chętnie i z pobudek ideowych taką współpracę nawiązali. Małżeństwo Rosenbergów współpracę z ZSRR przypłaciło życiem. Oboje zostali skazani na śmierć na krześle elektrycznym. Egzekucja wywołała falę protestów ze strony komunistycznych działaczy, oskarżających imperialistów o zabijanie niewinnych ludzi.

              „Księga Daniela” bada naturę różnych form protestu politycznego w USA oraz transformację od amerykańskiej Starej Lewicy z 40. I 50. XX wieku do Nowej Lewicy lat 60. Sytuacja jest dla Daniela Lewina okazją do zaakceptowania politycznego spadku po rodzicach, których można określić, jako wcielenie małżeństwa Rosenbergów. Powieść jest pytaniem, jak władza polityczna manifestuje się w rękach jednostek i instytucji, a także, co można zrobić, by przeciwstawić się nieograniczonej niemal władzy rządu i korporacji – i jej nadużywaniu przez nie. Bohater odkrywa rozczarowanie i ślepe zaułki, mając do wyboru „pełny werwy, lecz żałosny” radykalizm swojego ojca i kiepskie, butne wypowiedzi Artie Sternlichta, który obiecuje „obalić USA za pomocą obrazów”. Ojciec jest naiwny i łatwo zostaje złamany przez państwo. Sternlicht odkrywa sposób na samorealizację w Disneylandzie, który oferuje „uproszczony, jakoby stenograficzny sposób przekazywania kultury masom”. Daniel prześwietla siebie i swoje odczucia w różnych okresach swojego życia, by pogodzić dziedzictwo politycznego aktywizmu rodziców z własnym, pozbawionym złudzeń spojrzeniem na świat. Ta opowieść o proteście i rodzinie nie poddaje się ani optymistycznej wierze, że wysiłek jednostki zwycięży wszystko, ani pesymistycznemu przekonaniu, że każda walka polityczna nie jest daremna.

             W kulturze masowej sprawa Rosenbergów została poruszona między innymi w powieści pod tytułem „Szklany klosz” Sylvii Plath, oraz w opowiadaniu pod tytułem „Wielki strach” Marka Hłaski. Postać Ethel pojawia się również w spektaklu Tony’ego Kushnera „Anioły w Ameryce”.