Dagny, życie i śmierć

 „Dagny, życie i śmierć”

J.D. Landis

Autor/ amerykański pisarz, autor kilkunastu powieści, z których zwłaszcza Longing oraz Lying in Bed zdobyły nagrody i uznanie krytyków literackich. Mieszka w USA w stanie New Hampshire.

Tłumaczenie/ Iwona Grzegorzewska Piotr Grzegorzewski.

Tematyka/ Beletrystyka biograficzna.

Główny motyw/ Życie bohemy. Feminizm. Męski szowinizm. Niezrozumiałe relacje międzyludzkie. O fenomenie rodzenia się idola danego pokolenia.

Cytat z książki charakteryzujący problematykę utworu:

„Z zestawieniu z miłością tajemnica wszechświata jest zwykłą zagadką, na którą nie ma odpowiedzi, i żaden rozsądny człowiek nie może twierdzić, że ją zna. Na pytanie, czy jest miłość, padło tak wiele odpowiedzi, jak wielu było kochanków na świecie, a mimo to jawi się ona największą z tajemnic, której żaden mężczyzna ani kobieta nigdy nie rozwikłali”.

                  W literaturę na stałe wpisało się hasło „cyganeria”. Jest ono nierozerwalnie związane z nurtem artystycznym nadającym mu szczególny charakter. Na wstępie trzeba zaznaczyć, czym faktycznie jest cyganeria artystyczna i jak ją można zdefiniować. W tym miejscu należy sięgnąć po książkę J.L Landisa „Dagny, życie i śmierć”.  Nie jest to książka tylko o Dagny Juel-Przybyszewskiej widzianej oczami Władysława Emeryka, wielbiciela i satelity Przybyszewskiego, młodego studenta, który był w niej szaleńczo zakochany, a z czasem stał się też jej powiernikiem. Jest to książka, przez którą przewijają się najróżniejsze postacie tamtej epoki: mąż Dagny Stanisław Przybyszewski, Edvard Munch i cała bohema Młodej Polski.  Ich wszystkich łączył hulaszczy i szalony tryb życia na tle takich miast jak Berlin, Paryż, Oslo i Kraków. W ich życiorysy wpisany był styl bycia epoki.  Wpływ filozofów takich jak Friedrich Wilhelm Nietzsche (symbolizujący moc), Henri Bergson (symbolizujący przemijanie) oraz Arthur Schopenhauer (symbolizujący chuć, wolę i popędy) to sprawiło, że hasłami cyganerii stały się: „Nikt nie mnie rozumie!”, „Wznoś swoje ego ponad wszystko!”.

            Najbardziej jednak w książce ciekawi burzliwe seksualne CV Dagny Przybyszewskiej. Dla jej biografek i biografów to dowód na to, że była prekursorką współczesnego feminizmu. Mary Kay Norseng, twierdzi wręcz, że bez Dagny w ogóle nie byłoby współczesnych ruchów kobiecych. A tabun mężów, narzeczonych i kochanków był jedynie sztafażem dla jej nieokiełznanego ego. Dagny wraz ze Stanisławem Przybyszewskim opuszczają Berlin  i przenoszą się do Krakowa. Tu Dagny podobnie, jak w Berlinie, staje się przedmiotem westchnień wielu artystów - wielbi ją Stanisław Wyspiański, pod jej urokiem pozostaje również Tadeusz Boy-Żeleński, jednak Dagny zaniedbywana przez męża, z trudem ucząca się polskiego, w Krakowie czuje się coraz bardziej obco. Za namową męża ulegając propozycji Władysława Emeryka - przyjaciela Przybyszewskiego wyjeżdża do Tbilisi. Tam rozgrywa się ostatni akt dramatu, a związek z tą sprawą Przybyszewskiego- przynajmniej pośredni- był niemały.

           Oprócz dzieł wątpliwej, jakości, Przybyszewski znany był z niezliczonych romansów, w tym największy i chyba najbardziej skandaliczny z żoną Jana Kasprowicza- Jadwigą- zakończony późniejszym ślubem. Wcześniejsze związki również budziły emocje, choćby ze względu na to, iż jedna z kochanek Przybyszewskiego, z którą miał troje nieślubnych dzieci- Marta Foerder- popełniła samobójstwo.  Można, więc powiedzieć, że fatalizm związany z miłością, który głosił Przybyszewski, znalazł odzwierciedlenie w jego własnym życiu. Niezaprzeczalnym faktem jest to, że Przybyszewski stał się wzorem do naśladowania dla tych, którzy byli znudzeni rutyną życia w moralnej układności. Jego ekscentryczne zachowanie i prowokujące idee fascynowały krakowskich artystów, którzy próbowali się uwolnić od panującego konserwatyzmu. Przybyszewski nadał Cyganerii ton tragiczny. Jego osoba otoczona była mgiełką „demonicznego twórcy”- jak go witano w Krakowie-, co zawdzięczał niewątpliwie swoimi zainteresowaniami: magią, satanizmem, gotykiem, psychiką ludzką czy obłędem. Pomimo, że jego pobyt w mieście trwał zaledwie 3 lata, miał niebagatelny wpływ na ukształtowanie się i rozwój krakowskiej Cyganerii.

                       Książka jest o kobiecie, która wprowadziła zamieszanie w życiu tak wielu mężczyzn. O mężczyźnie, którego popęd płciowy był mocniejszy, niż mu się wydawało, a jego próżność większa niż ambicja.